قراردادهای فارورارد ابزاری کلیدی برای مدیریت ریسک در بازارهای مالی
قراردادهای فارورارد در بازارهای مالی (Forward Contracts)
قرارداد فارورارد یکی از ابزارهای مالی مهم است که در بازارهای مالی مورد استفاده قرار میگیرد. این قراردادها به دو طرف امکان میدهند که داراییهایی را در تاریخ مشخصی در آینده خرید و فروش کنند، بدون اینکه در زمان عقد قرارداد، معاملهای صورت گیرد. در این مقاله، به طور کامل به توضیح مفهوم قراردادهای فارورارد، کاربردها، ویژگیها و مزایای آنها میپردازیم.
قراردادهای فارورارد چیست؟
قرارداد فارورارد، توافقنامهای است که در آن خریدار و فروشنده به یک قیمت معین، خرید یا فروش دارایی خاصی را در یک تاریخ مشخص در آینده توافق میکنند. برخلاف قراردادهای آتی (Futures Contracts) که در بازارهای سازماندهی شده معامله میشوند، قراردادهای فارورارد به صورت خصوصی و خارج از بازارهای بورس انجام میگیرند. این قراردادها معمولاً در بازارهای غیررسمی و بین دو طرف که به طور خاص به آنها علاقهمند هستند، بسته میشود.
برای مثال، یک شرکت صادراتی که درآمدش به دلار است، ممکن است از قرارداد فارورارد استفاده کند تا نرخ ارز آینده را برای تبدیل درآمدهای خود به ریال تعیین کند. به این ترتیب، این شرکت میتواند از تغییرات ناخواسته نرخ ارز جلوگیری کند.
ویژگیهای قرارداد فارورارد
قراردادهای فارورارد دارای ویژگیهایی هستند که آنها را از قراردادهای آتی متمایز میکند. اولین ویژگی مهم این است که این قراردادها به صورت خصوصی و در دو طرف بسته میشوند. برخلاف قراردادهای آتی که در بازارهای سازماندهی شده معامله میشوند، Forward Contracts بیشتر در بازارهای خارج از بورس (OTC) انجام میشوند.
یکی دیگر از ویژگیهای مهم قراردادهای فارورارد این است که انعطافپذیری بالایی دارند. یعنی میتوانند به راحتی شرایط و نیازهای خاص هر دو طرف قرارداد را در نظر بگیرند. به عبارت دیگر، تاریخ تسویه حساب، مقدار دارایی و حتی نوع دارایی میتواند به توافق طرفین بستگی داشته باشد. این ویژگی به خصوص در معاملات بینالمللی که نیاز به شرایط خاص دارند، بسیار مهم است.
کاربردهای قراردادهای فارورارد
قراردادهای فارورارد معمولاً برای مدیریت ریسک استفاده میشوند. برای مثال، یک تولیدکننده ممکن است برای محافظت از خود در برابر نوسانات قیمت مواد اولیه از قرارداد فارورارد استفاده کند. فرض کنید یک کارخانه تولیدی نیاز به خرید فلزات خاصی برای تولید محصولات خود دارد و قیمت این فلزات ممکن است در آینده نوسان کند. با استفاده از قرارداد فارورارد، این کارخانه میتواند قیمت خرید فلزات را برای یک تاریخ مشخص در آینده قفل کند و از ریسک نوسانات قیمت جلوگیری کند.
همچنین، Forward Contractsدر مدیریت ریسکهای ارزی بسیار کاربرد دارند. شرکتهای بینالمللی که در چندین کشور فعالیت دارند و با ارزهای مختلف سر و کار دارند، میتوانند از این قراردادها برای قفل کردن نرخهای ارز در آینده استفاده کنند و از نوسانات ارزی جلوگیری کنند.
مزایای قراردادهای فارورارد
یکی از مهمترین مزایای قراردادهای فارورارد، انعطافپذیری آنها است. این قراردادها به طرفین اجازه میدهند که شرایط قرارداد را متناسب با نیازهای خود تنظیم کنند. به عنوان مثال، میتوان تاریخ تحویل، مقدار دارایی، و حتی نوع دارایی را به صورت سفارشی انتخاب کرد. این مزیت موجب میشود که قراردادهای فارورارد برای تجارتهای خاص و پیچیده، مانند تجارت بینالمللی، بسیار مناسب باشند.
یکی دیگر از مزایای Forward Contracts، هزینههای کمتر نسبت به قراردادهای آتی است. از آنجا که این قراردادها در بازارهای OTC و خارج از بورس معامله میشوند، هزینههای معاملاتی و کارمزدها معمولاً کمتر از قراردادهای آتی است. این ویژگی میتواند برای شرکتها و سرمایهگذاران کوچک که نیاز به کاهش هزینههای معاملاتی دارند، جذاب باشد.
معایب قراردادهای فارورارد
با وجود تمام مزایا، Forward Contracts معایبی نیز دارند. یکی از مهمترین معایب این قراردادها، نبود بازار ثانویه برای خرید و فروش است. به این معنا که اگر یکی از طرفین بخواهد پیش از تاریخ مقرر قرارداد را خاتمه دهد، مجبور است به طرف دیگر قرارداد مراجعه کند. این مسئله ممکن است باعث محدودیتهایی در نقدشوندگی شود.
همچنین، از آنجا که قراردادهای فارورارد به صورت خصوصی منعقد میشوند، هیچگونه نظارت خارجی بر آنها وجود ندارد. این میتواند خطراتی از جمله عدم انجام تعهدات یا تخلف از شرایط قرارداد را به همراه داشته باشد. به همین دلیل، بسیاری از قراردادهای فارورارد در شرکتهای بزرگ یا میان افرادی که اعتماد متقابل دارند، انجام میشوند.
مثالهای کاربردی از قراردادهای فارورارد
برای درک بهتر کاربرد قراردادهای فارورارد، به مثال زیر توجه کنید:
فرض کنید یک تولیدکننده کفش در ایران قصد دارد تا 6 ماه دیگر واردات چرم از کشور ترکیه انجام دهد. قیمت چرم در ترکیه ممکن است نوسان کند، بنابراین تولیدکننده میخواهد از این نوسانات جلوگیری کند. برای این منظور، او یک قرارداد فارورارد با یک تامینکننده چرم در ترکیه منعقد میکند تا قیمت چرم را در یک تاریخ معین در آینده به مبلغ معینی قفل کند. این کار به تولیدکننده اجازه میدهد تا بدون نگرانی از تغییرات قیمت، تولید خود را ادامه دهد.
تفاوتهای قراردادهای فارورارد با قراردادهای آتی
یکی از نکات مهمی که باید در مورد Forward Contracts درک شود، تفاوت آنها با قراردادهای آتی است. اگرچه این دو نوع قرارداد مشابهتهایی دارند، اما تفاوتهای کلیدی نیز بین آنها وجود دارد.
- بازار و نوع معامله: قراردادهای آتی در بازارهای سازمانیافته و بورسها (مانند بورس کالا) معامله میشوند، در حالی که قراردادهای فارورارد به صورت خصوصی بین دو طرف انجام میشود و هیچ نوع بازار رسمی برای آنها وجود ندارد. این یعنی که قراردادهای فارورارد در بازارهای خارج از بورس (OTC) انجام میشوند و به همین دلیل معمولا انعطافپذیری بیشتری در تنظیم شرایط دارند.
- استاندارد بودن: قراردادهای آتی به دلیل اینکه در بازارهای سازمانیافته معامله میشوند، ویژگیهایی استاندارد دارند. به عبارت دیگر، شرایط قرارداد از پیش تعیین شده است و طرفین نمیتوانند تغییراتی در آن ایجاد کنند. اما در Forward Contracts، طرفین میتوانند تاریخ، مقدار دارایی، نوع دارایی و حتی محل تحویل را به دلخواه خود تنظیم کنند.
- حسابهای تضمینی و تسویه: یکی دیگر از تفاوتهای مهم این است که در قراردادهای آتی، طرفین معمولاً باید یک حساب تضمینی برای پوشش ریسکهای معاملاتی داشته باشند، اما در قراردادهای فارورارد چنین الزامی وجود ندارد. این مسئله میتواند در تصمیمگیری برای انتخاب میان این دو نوع قرارداد تأثیرگذار باشد.
- نقدشوندگی: به دلیل اینکه قراردادهای آتی در بازارهای سازمانیافته معامله میشوند، نقدشوندگی بالاتری دارند. به این معنا که اگر فردی بخواهد از یک قرارداد آتی خارج شود، میتواند به راحتی آن را در بازار بفروشد. اما در قراردادهای فارورارد به دلیل خصوصی بودن قرارداد، خروج از آن دشوارتر است و باید توافق دو طرف صورت گیرد.
ریسکهای مرتبط با قراردادهای فارورارد
همانطور که گفته شد، قراردادهای فارورارد برای مدیریت ریسک طراحی شدهاند، اما خود آنها نیز دارای ریسکهایی هستند که باید در نظر گرفته شوند. برخی از این ریسکها عبارتند از:
- ریسک اعتباری (Credit Risk): به دلیل اینکه Forward Contracts در بازارهای خارج از بورس و به صورت خصوصی انجام میشوند، هیچگونه نظارت یا تضمینی برای اجرا شدن آنها وجود ندارد. در نتیجه، یکی از طرفین ممکن است از انجام تعهدات خود خودداری کند. این ریسک میتواند برای طرفین قرارداد مشکلساز باشد.
- ریسک بازار (Market Risk): تغییرات در بازار و نوسانات قیمتها میتواند به ریسکهای جدیدی منجر شود. اگر پیشبینیهای طرفین قرارداد در مورد قیمت آینده اشتباه باشد، ممکن است زیانهایی به آنها وارد شود. به طور مثال، اگر شرکتی یک قرارداد فارورارد برای خرید ارز با نرخ معین منعقد کند، اما قیمت ارز در زمان تحویل به شدت کاهش یابد، این شرکت ممکن است متضرر شود.
- ریسک نقدشوندگی (Liquidity Risk): از آنجا که Forward Contracts در بازارهای خارج از بورس انجام میشوند، نقدشوندگی آنها معمولاً پایینتر از قراردادهای آتی است. در صورتی که یکی از طرفین بخواهد قبل از تاریخ تحویل قرارداد را فسخ کند، مجبور به مذاکره با طرف دیگر است، که این میتواند مشکلاتی را در پی داشته باشد.
روشهای مدیریت ریسک در قراردادهای فارورارد
اگرچه قراردادهای فارورارد برای مدیریت ریسک طراحی شدهاند، اما خود آنها نیاز به مدیریت ریسک دارند. برای کاهش خطرات مرتبط با این نوع قراردادها، برخی از استراتژیهای مدیریت ریسک وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد:
- استفاده از اعتبارسنجی طرف مقابل: یکی از روشهای کاهش ریسک اعتباری، بررسی اعتبار طرف مقابل قرارداد است. شرکتها یا افراد میتوانند از موسسات اعتبارسنجی یا گزارشهای مالی برای ارزیابی ریسک اعتباری طرف مقابل استفاده کنند. این کار میتواند احتمال عدم انجام تعهدات از سوی طرف مقابل را کاهش دهد.
- استفاده از قراردادهای پوشش ریسک (Hedging): در بسیاری از موارد، برای کاهش ریسکهای ناشی از نوسانات قیمت، میتوان از قراردادهای پوشش ریسک استفاده کرد. به عنوان مثال، یک شرکت میتواند از قرارداد فارورارد برای قفل کردن قیمت مواد اولیه استفاده کند و از این طریق از افزایش ناگهانی قیمتها جلوگیری کند.
- تنظیم شرایط خاص: یکی دیگر از روشهای کاهش ریسک، تنظیم دقیق شرایط قرارداد است. طرفین میتوانند با تعیین جزییات بیشتر مانند مکان تحویل، تاریخ تحویل و میزان دارایی، ریسکهای بالقوه را کاهش دهند.
آمار و اطلاعات کاربردی در مورد قراردادهای فارورارد
قراردادهای فارورارد از جمله ابزارهای مالی پرکاربرد هستند که در بسیاری از بازارهای مالی، به ویژه در بازار ارز و کالاها، برای مدیریت ریسک و پیشبینی قیمتها استفاده میشوند. به دلیل ویژگیهای خاص این قراردادها، از نظر آماری نیز دارای اهمیت هستند. بر اساس گزارشات موسسات معتبر، حجم معاملات در بازارهای OTC (بازارهای خارج از بورس) که قراردادهای فارورارد در آنها انجام میشود، روزانه بالغ بر چند تریلیون دلار است. طبق گزارشی از بانک تسویه حسابهای بینالمللی (BIS)، تنها در سال 2023 حجم Forward Contracts در بازار ارز به بیش از 2 تریلیون دلار رسید.
مثال: فرض کنید یک شرکت نفتی بزرگ که در بازارهای جهانی فعالیت میکند، تصمیم میگیرد که با استفاده از قراردادهای فارورارد، قیمت فروش نفت خود را برای شش ماه آینده ثابت کند. این شرکت برای این منظور از بانکهای بینالمللی و موسسات مالی معتبر استفاده میکند تا یک قرارداد فارورارد برای فروش نفت با قیمت 70 دلار برای هر بشکه به مدت شش ماه آینده منعقد کند. این اقدام به شرکت کمک میکند تا از نوسانات شدید قیمت نفت در بازار جهانی در آینده جلوگیری کند.
مزایای آمار استفاده از قراردادهای فارورارد
یکی از مهمترین آمارهایی که میتوان در مورد قراردادهای فارورارد بیان کرد، میزان کاربرد این قراردادها در کشورهای مختلف و بازارهای مختلف است. در سالهای اخیر، استفاده از قراردادهای فارورارد در کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور مانند چین و هند به طور چشمگیری افزایش یافته است. این رشد به دلیل تمایل بیشتر شرکتها برای مدیریت ریسکهای ارزی و نوسانات قیمت کالاها به خصوص در بازارهای صادراتی بوده است. طبق گزارشی از صندوق بینالمللی پول (IMF)، استفاده از Forward Contracts در کشورهای آسیایی در پنج سال اخیر بیش از 50% افزایش یافته است.
خلاصه مقاله
قراردادهای فارورارد ابزارهای مالی مهمی هستند که به طرفین اجازه میدهند تا قیمت یک دارایی را برای تاریخ مشخصی در آینده قفل کنند. این قراردادها برخلاف قراردادهای آتی، در بازارهای خارج از بورس انجام میشوند و از انعطافپذیری بالاتری برخوردارند. این ویژگیها باعث شده است که قراردادهای فارورارد در بسیاری از صنایع و بخشها، به ویژه در تجارت بینالمللی و بازار ارز، به کار گرفته شوند. با این حال، این قراردادها همچنین معایبی دارند، از جمله ریسکهای اعتباری و نقدشوندگی، که باید در هنگام استفاده از آنها مورد توجه قرار گیرد. به طور کلی، Forward Contracts به عنوان ابزاری موثر برای مدیریت ریسک و پیشبینی قیمتها در بازارهای مالی شناخته میشوند.
سوالات متداول
- قرارداد فارورارد چیست؟ قرارداد فارورارد توافقی است بین دو طرف برای خرید یا فروش یک دارایی در تاریخ مشخصی در آینده با قیمت معین. این قراردادها معمولاً در بازارهای خارج از بورس انجام میشوند و از انعطافپذیری بالایی برخوردارند.
- تفاوت قراردادهای فارورارد و آتی چیست؟ اصلیترین تفاوت بین این دو نوع قرارداد در بازارهای معاملاتی است. قراردادهای آتی در بازارهای رسمی و بورسها معامله میشوند، در حالی که Forward Contracts به صورت خصوصی و در بازارهای خارج از بورس انجام میگیرند. همچنین، قراردادهای آتی معمولاً ویژگیهای استاندارد دارند، در حالی که قراردادهای فارورارد میتوانند شرایط خاصی داشته باشند.
- مزایای استفاده از Forward Contracts چیست؟ مزایای Forward Contractsد شامل انعطافپذیری بالا، هزینههای کمتر نسبت به قراردادهای آتی، و قابلیت استفاده در بازارهای خاص مانند بازار ارز و کالاها است.
- آیا Forward Contracts ریسک دارند؟ بله، قراردادهای فارورارد نیز ریسکهایی دارند که از جمله آنها میتوان به ریسک اعتباری، ریسک بازار و ریسک نقدشوندگی اشاره کرد. برای مدیریت این ریسکها، استفاده از اعتبارسنجی طرف مقابل و تنظیم دقیق شرایط قرارداد توصیه میشود.
- چگونه میتوان از Forward Contracts برای مدیریت ریسک استفاده کرد؟ از Forward Contracts میتوان برای قفل کردن قیمتها در آینده و جلوگیری از نوسانات شدید قیمت در بازار استفاده کرد. این قراردادها برای شرکتها و افراد فعال در تجارت بینالمللی و صنایع خاص بسیار مفید هستند.
- آیا قراردادهای فارورارد در بازارهای مالی کشورهای مختلف استفاده میشوند؟ بله، استفاده از قراردادهای فارورارد در کشورهای مختلف، به ویژه در بازارهای ارز و کالا، بسیار رایج است. این قراردادها به ویژه در کشورهای آسیایی و اقتصادهای نوظهور، برای مدیریت ریسکهای ارزی و نوسانات قیمت بسیار محبوب هستند.
منبع: investopedia