مکانیزم‌های تسویه حساب در پیمان آتی به چه شکلی است؟

در اصطلاحات تجاری و مالی، پیمان آتی (یا فوروارد) به یک نوع توافق تجاری اشاره دارد که در آن دو طرف به تبادل دارایی یا سفارشات در آینده با یکدیگر متعهد می‌شوند. این توافقات برای کاهش ریسک‌های ناشی از نوسانات قیمت‌ها و نوسانات بازار انجام می‌شوند. مکانیزم‌های تسویه حساب در پیمان آتی از مهمتری بخش های این نوع قرارداد هاست.

در یک پیمان آتی، طرفین مشخص می‌کنند که در زمان و تاریخ معینی در آینده، چه مقدار از دارایی (مثل ارز، کالا، یا سهام) را با چه قیمتی به یکدیگر خواهند فروخت یا خرید. این نوع توافقات معمولاً در بازارهای مالی، ارزی، و کالاها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

پیمان‌های آتی معمولاً به عنوان ابزارهای مدیریت ریسک، حفاظت از قیمت، و برنامه‌ریزی مالی در مقابل نوسانات بازار مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در پیمان‌های آتی (یا فوروارد)، هر دو طرف قرارداد به عنوان خریدار و فروشنده تعیین می‌شوند و این دو طرف تعهد به خرید و فروش دارایی مشخصی در آینده را دارند. این رویکرد به دلیل چندین دلیل موجود است:

1. تعیین قیمت و شرایط: هنگام منعقد کردن پیمان آتی، طرفین قرارداد مقدار دقیق، نوع و شرایط تبادل را مشخص می‌کنند. این شامل قیمت معین، تاریخ تحویل یا دریافت، مشخصات دارایی و سایر جزئیات است. این کنترل بر شرایط معامله افزایش می‌دهد.
2. مدیریت ریسک: هر دو طرف به دنبال مدیریت ریسک‌های مرتبط با نوسانات قیمت‌ها هستند. با اینکه پیمان آتی می‌تواند ریسک‌هایی را کاهش دهد، اما به شرطی که شرایط به صورت دقیق مشخص شده باشند.
3. تضمین عملکرد: با اینکه این نوع توافقات برای مدیریت ریسک‌ها استفاده می‌شوند، اما طرفین با امضای پیمان آتی تعهد می‌کنند که به تعهدات خود در آینده عمل خواهند کرد. این امر اعتماد بیشتری به معامله می‌افزاید.
4. حفاظت از قیمت: با تعیین قیمت در آغاز توافق، طرفین می‌توانند از نوسانات بازار در آینده محافظت کنند و از تغییرات ناگهانی در قیمت‌ها جلوگیری کنند.

با این حال، این نکته مهم است که در پیمان‌های آتی، معاملات معمولاً به صورت استاندارد و در بازارهای مرتبط انجام می‌شوند.

پیمان‌های فوروارد (Forward Contracts) می‌توانند به نتایج مختلفی منجر شوند و این نتایج به ویژگی‌ها و شرایط معامله و همچنین شرایط بازار مرتبط با دارایی مورد معامله بستگی دارد. در زیر، تعدادی از نتایج احتمالی قرارداد فوروارد آورده شده‌اند:

1. سود یا زیان: اگر در زمان تسویه پیمان، قیمت فعلی دارایی بیشتر از قیمت معین در قرارداد باشد، خریدار (طرفی که به خرید تعهد دارد) سود خواهد کرد و فروشنده (طرفی که به فروش تعهد دارد) زیان خواهد داشت. در مقابل، اگر قیمت فعلی کمتر از قیمت معین باشد، خریدار زیان‌ده و فروشنده سودده خواهد بود.
2. مدیریت ریسک: یکی از اهداف اصلی قراردادهای فوروارد مدیریت ریسک است. با انجام این نوع توافقات، طرفین می‌توانند از نوسانات بازار جلوگیری کنند و قیمت ثابتی را برای دارایی تعیین کنند. این مدیریت ریسک به کاهش عدم قطعیت مرتبط با نوسانات قیمت‌ها کمک می‌کند.
3. عدم اطمینان: با اینکه قراردادهای فوروارد به کاهش عدم اطمینان مرتبط با نوسانات قیمت‌ها کمک می‌کنند، اما در برخی موارد، قیمت فوروارد ممکن است از قیمت فعلی بازار کمتر دقیق باشد. این امر ممکن است منجر به زیان یا سود غیرمنتظره شود.
4. التفاوت در نوع تعهدات: در قراردادهای فوروارد، طرفین به تعهدات خاصی متعهد می‌شوند و نیازی به پرداخت وجه پیشین (مبلغ پیش‌پرداخت) نیست. این باعث می‌شود که معامله از نظر مالی و اقتصادی سبک‌تر باشد.
5. عدم انعطاف‌پذیری در شرایط: یکی از معایب قراردادهای فوروارد، عدم انعطاف‌پذیری در شرایط می‌باشد. یعنی طرفین باید به تعهدات خود در زمان مشخص شده پایبند باشند حتی اگر شرایط بازار تغییر کنند.

در کل، نتایج احتمالی قرارداد فوروارد به عوامل مختلفی بستگی دارد و باید با دقت به شرایط و موقعیت‌های بازار توجه شود.

هنگام معامله قراردادهای آتی، مختلف ریسک‌ها وجود دارد که ممکن است تأثیر مستقیم بر عملکرد و نتیجه معاملات داشته باشند. در زیر، برخی از ریسک‌های مرتبط با معامله قراردادهای آتی آورده شده‌اند:

1. ریسک قیمت: این یکی از اصلی‌ترین ریسک‌های معاملات آتی است. تغییرات ناگهانی در قیمت دارایی مورد معامله می‌تواند به خریدار یا فروشنده زیان یا سود غیرمنتظره وارد کند.
2. ریسک عدم تطابق: اگر یکی از طرفین از تعهداتش عدم پایبندی کند، این موضوع به عنوان ریسک عدم تطابق (Counterparty Risk) شناخته می‌شود. این ریسک به وجود می‌آید زمانی که یکی از طرف‌ها به تعهدات قرارداد خود عمل نکند.
3. ریسک نقدینگی: این ریسک به معنای عدم توانایی تسویه مالی معامله در زمان مقرر است. این مشکل ممکن است به دلیل نقدینگی ناکافی یا مشکلات مالی طرفین ایجاد شود.
4. ریسک لیکوئیدیتی: این موضوع به عدم توانایی در فروش یا خرید دارایی در بازار با سرعت و به قیمت مناسب اطلاق می‌شود. اگر بازار دارایی معامله شده کم لیکوئید باشد، این می‌تواند بازار را تحت تأثیر قرار دهد.
5. ریسک پایه قیمتی (Basis Risk): این موضوع به اختلاف میان قیمت فوروارد و قیمت فعلی دارایی اشاره دارد. اگر این اختلاف تغییر کند، می‌تواند به خریدار یا فروشنده زیان یا سود غیرمنتظره بیاورد.
6. ریسک نوسانات بازار: تغییرات ناگهانی در شرایط بازار، حتی پس از انجام قرارداد، ممکن است بر عملکرد معاملات تأثیر بگذارد. این نوسانات می‌توانند ناشی از اخبار اقتصادی، سیاسی، یا رویدادهای غیرمنتظره دیگر باشند.
7. ریسک فرار موقت از بازار (Gap Risk): این ریسک به احتمال وجود اختلافات میان قیمت فوروارد و قیمت باز کردن معامله در زمان تسویه اشاره دارد. این ممکن است به دلیل تغییرات سریع در بازار یا حجم معاملات کم باشد.

برای کاهش این ریسک‌ها، مشارکت‌کنندگان در بازارهای آتی معمولاً از استراتژی‌ها و ابزارهای مختلفی استفاده می‌کنند، از جمله استفاده از معاملات معکوس (Hedging)، محدودیت‌های نقدینگی (Margin Requirements)، و تجارت با طرف‌های معتبر و معتبر.

قراردادهای آتی (Futures Contracts) دارای ویژگی‌های خاصی هستند که آنها را از دیگر انواع توافقات تجاری متمایز می‌کند. در زیر، ویژگی‌های مهم قراردادهای آتی آورده شده‌اند:

1. تعهدات استاندارد: قراردادهای آتی دارای شرایط استاندارد و مشخصی هستند که توسط بورس یا بازار مالی تعیین می‌شوند. این شرایط شامل مواردی مانند نوع دارایی، تعداد واحد، قیمت فعلی و قیمت تعیین‌شده (قیمت فوروارد)، تاریخ تحویل و شرایط دیگر است.
2. تسویه روزانه (Daily Settlement): در بسیاری از بازارهای آتی، موقعیت معاملاتی اطلاعات در طول زمان تسویه می‌شود، به این شکل که اختلاف بین قیمت فعلی دارایی و قیمت قرارداد به صورت روزانه محاسبه می‌شود و ترتیبی به حساب‌های طرفین داده می‌شود. این روند به تسویه روزانه یا مارکینگ تو مارکت گفته می‌شود.
3. تعهد به خرید یا فروش: طرفین در قرارداد آتی تعهد به خرید یا فروش دارایی در آینده را دارند. این تعهد به تبادل دارایی با قیمت معین در یک تاریخ آینده اشاره دارد.
4. پرداخت وجه پیشین (Margin): برای اطمینان از توانایی طرفین برای اجرای تعهدات خود، وجه پیشین (Margin) در قراردادهای آتی استفاده می‌شود. این به عنوان تضمین برای اطمینان از پرداخت و تسلیم به موقع دارایی معامله شده عمل می‌کند.
5. معامله در بازارهای تنظیم‌شده (Exchange-Traded): بسیاری از قراردادهای آتی در بازارهای تنظیم‌شده نظیر بورس‌ها معامله می‌شوند. این به معنای این است که قراردادها تحت نظارت و تنظیم ارگان مالی رسمی هستند.
6. قابلیت معامله بر روی مارجین: برای ورود به قراردادهای آتی، نیاز به پرداخت وجه پیشین (مارجین) دارید. این به صورت وجهی است که به عنوان تضمین برای تعهدات آتی وارد می‌شود.
7. تنوع در دارایی‌های معامله شده: قراردادهای آتی بر روی مختلف دارایی‌ها معامله می‌شوند از جمله ارزها، سهام، انرژی، کالاها و غیره. این ویژگی به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا در دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری کنند و ریسک‌ها را تنوع بخشند.
8. قابلیت هدجینگ (Hedging): یکی از استفاده‌های اصلی قراردادهای آتی، هدجینگ یا مدیریت ریسک است. این به شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا از نوسانات ناگهانی قیمت‌ها محافظت کنند.

مهمترین نکته این است که ویژگی‌های دقیق قراردادهای آتی ممکن است با توجه به نوع دارایی معامله شده، بازار مربوطه و مقررات مختلف، متغیر باشند.

قراردادهای آتی یک نوع توافق تجاری هستند که در بورس‌ها و بازارهای مالی جهانی معامله می‌شوند و برخی کاربردهای اصلی دارند. در زیر، به برخی از کاربردهای قراردادهای آتی اشاره شده است:

1. هدجینگ (Hedging): یکی از کاربردهای اصلی قراردادهای آتی، هدجینگ است. شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران از این ابزار برای مدیریت و کاهش ریسک ناشی از نوسانات قیمت‌ها استفاده می‌کنند. با خرید یا فروش قراردادهای آتی، می‌توانند قیمت دارایی‌ها را به صورت ثابت تعیین کنند و از نوسانات بازار محافظت کنند.
2. معاملات سریع (Speculation): بسیاری از سرمایه‌گذاران از قراردادهای آتی برای معاملات سریع و کسب سود از تغییرات قیمت‌ها استفاده می‌کنند. این افراد به نام “مشارکت‌کنندگان معاملات سریع” یا “تریدرها” معروف هستند و در تحلیل و پیش‌بینی تغییرات بازار ماهر هستند.
3. قیمت‌گذاری آینده (Price Discovery): معاملات قراردادهای آتی به عنوان یک ابزار مهم برای تعیین قیمت آینده دارایی‌ها شناخته می‌شوند. قیمت‌های آتی در بازار ممکن است به عنوان نشانگری از توقعات بازار درباره قیمت آینده دارایی‌ها عمل کند.
4. معاملات ارزی (Currency Trading): بازارهای قراردادهای آتی برای معاملات ارزی نیز بسیار مهم هستند. شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران از قراردادهای آتی برای معاملات و مدیریت ریسک در بازار ارز استفاده می‌کنند.
5. معاملات کالاها (Commodity Trading): در بازار قراردادهای آتی، معاملات کالاها نیز انجام می‌شود. شرکت‌هایی که به تولید یا مصرف کالاهای مانند نفت، گاز، غلات، فلزات و دیگر کالاها مشغول هستند، از این ابزار برای مدیریت ریسک قیمت و تضمین سود خود استفاده می‌کنند.
6. معاملات سهام (Equity Trading): قراردادهای آتی بر روی شاخص‌های سهامی نیز معامله می‌شوند. این معاملات به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا به نحوی درختی به عنوان عملکرد بازار سهام شرکت کنند.
7. تجارت راهبردی (Strategic Trading): برخی از سازمان‌ها و سرمایه‌گذاران از قراردادهای آتی به عنوان ابزاری برای تجارت راهبردی و به دنبال فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بازار استفاده می‌کنند.

مکانیزم‌های تسویه حساب در پیمان آتی به عنوان یکی از جوانب مهم این نوع توافقات محسوب می‌شود. تسویه حساب یک فرآیند است که پس از انجام قرارداد، موجب پرداخت وجه و تحویل دارایی معامله شده می‌شود. در زیر، مکانیزم‌های تسویه حساب در قراردادهای آتی را بررسی می‌کنیم:

1. تسویه روزانه (Daily Settlement): در بسیاری از بازارهای آتی، تسویه روزانه (یا مارکینگ تو مارکت) اعمال می‌شود. به این ترتیب، هر روز موقعیت معاملاتی ارزیابی شده و تغییرات قیمت دارایی‌ها در طول روز در نظر گرفته می‌شود. اختلافات میان قیمت فعلی دارایی و قیمت فوروارد محاسبه می‌شوند و به صورت روزانه به حساب طرفین واریز یا از آن کسر می‌شود.
2. مارژین (Margin): مارژین یک وجه پیشین یا تضمین است که توسط طرفین قرارداد پرداخت می‌شود. این مبلغ به عنوان تضمین اطمینان از توانایی طرفین برای اجرای تعهداتشان به موقع و پرداخت وجه‌های مرتبط با معاملات آتی استفاده می‌شود. مارژین‌ها ممکن است به صورت وجه نقد یا اوراق قابل تبدیل ارائه شوند.
3. تسویه فیزیکی (Physical Settlement): در تسویه فیزیکی، دارایی‌های معامله شده به صورت فیزیکی تحویل داده می‌شوند. این مکانیزم معمولاً در مواردی استفاده می‌شود که دارایی‌های معامله شده به صورت مستقیم قابل تحویل و استفاده هستند، مثل کالاها یا اوراق بهادار.
4. تسویه نقدی (Cash Settlement): در تسویه نقدی، به جای تحویل فیزیکی دارایی، تفاوت قیمت بین قیمت فعلی دارایی و قیمت قرارداد نقداً پرداخت می‌شود. این روش به خصوص در بازارهای مالی استفاده می‌شود که تسویه فیزیکی مشکل است یا درخواستی نیست.
5. استفاده از محافل تضمین (Guarantee Funds): در برخی بازارهای آتی، محافل تضمین یا صندوق‌های تضمین وجود دارند که به عنوان منابع اعتباری برای پرداخت تعهدات طرفین به کار می‌روند. این صندوق‌ها برای جلوگیری از مشکلات مالی و تأمین تسویه معاملات به کار می‌روند.
6. مکانیزم‌های اجرای قراردادها (Contract Execution Mechanism): در صورتی که یکی از طرفین از تعهدات قرارداد صرفنظر کند یا قادر به اجرای آن نشود، مکانیزم‌های اجرای قراردادها درخصوص تعدادی از بازارهای آتی وجود دارد. این مکانیزم‌ها شامل فرآیندهای تحقیق و تعیین تعهدات می‌شوند.

استفاده از هر یک از این مکانیزم‌ها بستگی به نوع دارایی معامله شده، نوع بازار (آتی کالا، آتی ارز، آتی سهام، و غیره) و شرایط خاص هر معامله دارد.