سیاست‌های پولی انبساطی در اقتصاد: مفاهیم، کاربردها و اثرات آن

مقدمه‌ای بر سیاست‌های پولی انبساطی

سیاست‌های پولی انبساطی (Expansionary Monetary Policy) یکی از ابزارهای مهم در دست بانک‌های مرکزی برای کنترل وضعیت اقتصادی کشورها است. این سیاست‌ها معمولاً در شرایطی به کار می‌روند که اقتصاد با رکود مواجه است و نیاز به تحریک تقاضا و رشد اقتصادی دارد. در این نوع سیاست‌ها، هدف اصلی افزایش عرضه پول و کاهش نرخ بهره است تا به فعال‌سازی سرمایه‌گذاری‌ها و افزایش مصرف کمک کند.

بانک‌های مرکزی با اجرای سیاست‌ های پولی انبساطی، از ابزارهایی مانند کاهش نرخ بهره، خرید اوراق قرضه دولتی، یا کاهش ذخایر الزامی بانک‌ها استفاده می‌کنند. این اقدامات می‌تواند باعث افزایش نقدینگی در بازارها شده و به تسهیل شرایط مالی برای مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها کمک کند.

مثال: فرض کنید بانک مرکزی یک کشور تصمیم می‌گیرد که نرخ بهره را از 5% به 3% کاهش دهد. این اقدام موجب می‌شود که وام‌گیری برای کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان ارزان‌تر شود و به همین ترتیب، آنها بیشتر تمایل به سرمایه‌گذاری و خرید خواهند داشت که در نهایت به رشد اقتصادی منجر می‌شود.

اهداف سیاست‌ های پولی انبساطی

هدف اصلی سیاست‌های پولی انبساطی، تحریک فعالیت‌های اقتصادی و کمک به افزایش رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) در شرایط رکودی است. این سیاست‌ها معمولاً به چند هدف مهم کمک می‌کنند:

1. کاهش بیکاری: با افزایش مصرف و سرمایه‌گذاری، تقاضا برای کالاها و خدمات افزایش می‌یابد و این امر می‌تواند منجر به ایجاد شغل‌های جدید و کاهش بیکاری شود.
2. افزایش تولید: با تحریک سرمایه‌گذاری و مصرف، سطح تولیدات در اقتصاد افزایش می‌یابد. این امر می‌تواند به رونق کسب‌وکارها و بهبود شرایط اقتصادی کمک کند.
3. جلوگیری از بحران‌های اقتصادی: سیاست‌ های پولی انبساطی معمولاً در شرایط بحران اقتصادی و رکود به کار می‌روند تا از وخامت بیشتر اوضاع جلوگیری کنند.

مثال: در دوران بحران مالی 2008، بانک مرکزی آمریکا از سیاست‌های پولی انبساطی برای کاهش بحران استفاده کرد. کاهش نرخ بهره و خرید اوراق قرضه دولتی باعث شد تا نقدینگی بیشتری وارد سیستم مالی شود و از کاهش بیشتر فعالیت‌های اقتصادی جلوگیری کرد.

ابزارهای استفاده‌شده در سیاست‌ های پولی انبساطی

بانک‌های مرکزی برای اجرای سیاست‌ های پولی انبساطی از چندین ابزار مختلف استفاده می‌کنند. مهم‌ترین این ابزارها عبارتند از:

1. کاهش نرخ بهره: بانک مرکزی با کاهش نرخ بهره، هزینه استقراض را برای افراد و کسب‌وکارها پایین می‌آورد. این امر می‌تواند انگیزه برای سرمایه‌گذاری و مصرف را افزایش دهد.
2. خرید اوراق قرضه دولتی: یکی دیگر از ابزارهای رایج، خرید اوراق قرضه دولتی است. بانک مرکزی با خرید این اوراق، نقدینگی بیشتری وارد بازار می‌کند که باعث افزایش اعتبار و راحتی در دسترسی به وام می‌شود.
3. کاهش ذخایر الزامی بانک‌ها: این اقدام به بانک‌ها اجازه می‌دهد تا از منابع بیشتری برای اعطای وام استفاده کنند، که می‌تواند به افزایش حجم پول در اقتصاد منجر شود.

مثال: در بحران اقتصادی 2008، بانک مرکزی اروپا برای افزایش نقدینگی در سیستم مالی، نرخ بهره را کاهش داد و اقدام به خرید اوراق قرضه دولتی کرد. این اقدامات باعث شد که نرخ بهره پایین‌تر باشد و بازارها از رکود خارج شوند.

اثرات مثبت و منفی سیاست‌های پولی انبساطی

سیاست‌های پولی انبساطی می‌توانند اثرات مثبت زیادی بر اقتصاد داشته باشند، اما در کنار این اثرات، برخی خطرات و چالش‌ها نیز وجود دارد که باید به آنها توجه شود.

اثرات مثبت:

• تحریک رشد اقتصادی: همانطور که اشاره شد، این سیاست‌ها می‌توانند باعث رشد اقتصادی شوند.
• کاهش بیکاری: با افزایش تقاضا و تولید، فرصت‌های شغلی بیشتری ایجاد می‌شود.

اثرات منفی:

• تورم: اگر سیاست‌ های پولی انبساطی بیش از حد طول بکشد یا بیش از حد لازم اعمال شود، می‌تواند به افزایش تورم منجر شود.
• بیش از حد وابستگی به سیاست‌های پولی: برخی کشورها ممکن است به طور مفرط به Expansionary monetary policies وابسته شوند و نتوانند به موقع این سیاست‌ها را از اقتصاد خارج کنند.

مثال: در دهه 1970، بسیاری از کشورهای غربی در اثر استفاده بیش از حد از سیاست‌ های پولی انبساطی با تورم بالا مواجه شدند که باعث کاهش قدرت خرید مردم و مشکلات اقتصادی گسترده شد.

سیاست‌های پولی انبساطی در مواجهه با بحران‌های اقتصادی

سیاست‌های پولی انبساطی معمولاً در مواقع بحرانی به عنوان یک ابزار سریع و مؤثر به کار می‌روند. در زمان‌های رکود اقتصادی یا بحران‌های مالی، بانک‌های مرکزی ممکن است از این سیاست‌ها برای تحریک رشد اقتصادی و جلوگیری از رکود استفاده کنند. در این مواقع، نیاز به اقدام سریع و قوی برای بازگرداندن اعتماد به اقتصاد وجود دارد.

مثال: در بحران مالی 2008، بانک مرکزی اروپا و بانک فدرال رزرو آمریکا به شدت Expansionary monetary policies را به کار گرفتند تا از رکود جلوگیری کنند. این اقدامات شامل کاهش نرخ بهره به نزدیک صفر و خرید اوراق قرضه دولتی بود که به تسهیل شرایط مالی و بهبود اقتصاد کمک کرد.

 تاثیر سیاست‌های پولی انبساطی بر بازارهای مالی

سیاست‌های پولی انبساطی نه تنها بر اقتصاد واقعی تأثیر می‌گذارند بلکه تاثیرات عمده‌ای بر بازارهای مالی نیز دارند. این سیاست‌ها می‌توانند باعث تغییرات چشمگیر در بازارهای سهام، اوراق قرضه و حتی ارزها شوند. یکی از بزرگ‌ترین تاثیرات این سیاست‌ها، کاهش نرخ بهره است که باعث می‌شود سرمایه‌گذاران به دنبال بازدهی بالاتر در سایر بازارها باشند.

اثر بر بازار سهام: کاهش نرخ بهره و افزایش نقدینگی معمولاً باعث افزایش قیمت سهام می‌شود. زمانی که بانک‌های مرکزی نرخ بهره را کاهش می‌دهند، هزینه استقراض برای شرکت‌ها کاهش می‌یابد، که می‌تواند منجر به افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها و گسترش کسب‌وکارها شود. این رشد اقتصادی باعث می‌شود که درآمد شرکت‌ها افزایش یابد و در نتیجه قیمت سهام آنها بالا رود.

اثر بر بازار اوراق قرضه: زمانی که بانک مرکزی سیاست‌های پولی انبساطی را اجرا می‌کند، معمولاً خرید اوراق قرضه دولتی را افزایش می‌دهد. این اقدام باعث کاهش نرخ بهره و افزایش قیمت اوراق قرضه می‌شود. به دلیل بالا رفتن تقاضا برای این اوراق، سرمایه‌گذاران معمولاً به دنبال خرید اوراق قرضه با نرخ بازده کمتر می‌روند، زیرا نرخ‌های بهره در حال کاهش است.

اثر بر ارزها: Expansionary monetary policies ممکن است باعث کاهش ارزش ارز ملی شود. زمانی که بانک مرکزی برای افزایش عرضه پول و کاهش نرخ بهره اقدام می‌کند، این ممکن است باعث کاهش تقاضا برای ارز کشور و کاهش ارزش آن در برابر ارزهای دیگر شود. در این شرایط، کشورها ممکن است با خطر افزایش تورم وارداتی و کاهش قدرت خرید داخلی مواجه شوند.

مثال: در سال‌های پس از بحران مالی جهانی 2008، بسیاری از بانک‌های مرکزی جهان نرخ بهره را کاهش دادند و اقدام به خرید اوراق قرضه دولتی کردند. این اقدامات باعث رشد قیمت سهام و کاهش ارزش دلار آمریکا نسبت به ارزهای دیگر شد. سرمایه‌گذاران به دنبال بازارهای با بازدهی بالاتر، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، رفتند.

سیاست‌های پولی انبساطی در کشورهای در حال توسعه

سیاست‌های پولی انبساطی در کشورهای در حال توسعه می‌تواند پیچیده‌تر از کشورهای توسعه‌یافته باشد، چرا که این کشورها ممکن است با مشکلات ساختاری و اقتصادی خاصی مواجه شوند که اجرای سیاست‌های انبساطی را با چالش‌هایی روبرو می‌کند. در این کشورها، بانک‌های مرکزی باید دقت زیادی داشته باشند تا از ایجاد بحران‌های مالی جلوگیری کنند.

چالش‌ها:

• تورم بالا: بسیاری از کشورهای در حال توسعه با تورم بالا مواجه هستند. در این شرایط، Expansionary monetary policies ممکن است باعث افزایش بیشتر تورم شوند که خود یک تهدید جدی برای رشد اقتصادی است.
• کاهش اعتماد به ارز ملی: در برخی موارد، سیاست‌های انبساطی می‌تواند باعث کاهش اعتماد مردم به ارز ملی شود. این کاهش اعتماد می‌تواند منجر به فرار سرمایه‌ها و خروج پول از کشور گردد.
• افزایش بدهی‌ها: در کشورهای در حال توسعه، Expansionary monetary policies می‌تواند باعث افزایش بدهی‌های دولتی و بخش خصوصی شود، چرا که وام‌گیری برای آنها ارزان‌تر می‌شود. این افزایش بدهی‌ها می‌تواند در آینده مشکلات مالی بیشتری ایجاد کند.

مثال: در سال‌های اخیر، کشورهای در حال توسعه‌ای مانند ترکیه و آرژانتین با استفاده از سیاست‌های پولی انبساطی در تلاش برای رشد اقتصادی بودند. اما این سیاست‌ها باعث افزایش تورم و کاهش ارزش ارز ملی این کشورها شد که باعث بروز مشکلات اقتصادی بیشتر گردید.

سیاست‌های پولی انبساطی و بحران‌های اقتصادی

سیاست‌های پولی انبساطی به طور کلی در مواقع بحران اقتصادی به عنوان یک ابزار حمایتی به کار می‌روند. اما در برخی مواقع، این سیاست‌ها می‌توانند خود باعث تشدید بحران شوند، به ویژه اگر به درستی مدیریت نشوند. در بحران‌های اقتصادی، اقتصادهای مختلف ممکن است در مواجهه با ریسک‌های مختلف از جمله کاهش مصرف، سرمایه‌گذاری و بیکاری قرار گیرند.

کاربرد در بحران‌ها:

• بحران مالی جهانی 2008: یکی از مهم‌ترین نمونه‌های استفاده از Expansionary monetary policies در بحران‌ها، بحران مالی جهانی بود. در این بحران، بسیاری از کشورها به سرعت از سیاست‌های انبساطی استفاده کردند تا از رکود شدید جلوگیری کنند. بانک‌های مرکزی نرخ بهره را کاهش دادند، اوراق قرضه خریداری کردند و اقداماتی برای افزایش نقدینگی در بازارها انجام دادند.
• بحران کووید-19: در بحران ناشی از پاندمی کووید-19 نیز بسیاری از کشورها برای مقابله با رکود اقتصادی، از سیاست‌های پولی انبساطی استفاده کردند. بانک‌های مرکزی نرخ‌های بهره را کاهش دادند و بسته‌های حمایتی اقتصادی را برای کمک به کسب‌وکارها و خانوارها به اجرا درآوردند.

مثال: در بحران مالی جهانی 2008، بانک فدرال رزرو آمریکا به شدت نرخ بهره را کاهش داد و به خرید اوراق قرضه دولتی پرداخت. این سیاست‌ها موجب شد که نقدینگی به بازارهای مالی بازگردد و از رکود بیشتر جلوگیری کند. به همین ترتیب، در بحران کووید-19، بانک‌های مرکزی در سراسر جهان سیاست‌های مشابهی را برای حمایت از اقتصادهای خود اتخاذ کردند.

 آمار و داده‌ها در رابطه با سیاست‌های پولی انبساطی

برای درک بهتر تأثیر Expansionary monetary policies، نگاهی به آمار و داده‌های واقعی می‌تواند مفید باشد. این داده‌ها به ما کمک می‌کنند تا میزان تاثیرگذاری این سیاست‌ها بر اقتصاد و بازارهای مالی را بهتر ارزیابی کنیم.

آمار جهانی:

• نرخ بهره در بحران مالی 2008: در سال 2008، بانک فدرال رزرو آمریکا نرخ بهره را از 5.25 درصد به 0.25 درصد کاهش داد. این کاهش تاریخی نرخ بهره هدف داشت تا با افزایش نقدینگی و تحریک تقاضا از رکود اقتصادی جلوگیری کند.
• برنامه‌های QE: بعد از بحران مالی 2008، بانک مرکزی اروپا (ECB) و بانک فدرال رزرو آمریکا هر دو از برنامه‌های خرید دارایی‌های بزرگ (Quantitative Easing) استفاده کردند. بانک فدرال رزرو آمریکا از سال 2008 تا 2014 بیش از 4.5 تریلیون دلار اوراق قرضه خریداری کرد. این برنامه‌ها در افزایش نقدینگی و حمایت از بازارهای مالی تأثیرگذار بودند.

آمار در بحران کرونا:

• کاهش نرخ بهره: در بحران اقتصادی ناشی از پاندمی کووید-19، بانک فدرال رزرو آمریکا دوباره نرخ بهره را به 0 درصد کاهش داد. همچنین، بسیاری از کشورهای دیگر مانند انگلیس و منطقه یورو نیز اقدام مشابهی انجام دادند.
• حمایت از کسب‌وکارها: در سال 2020، دولت‌ها و بانک‌های مرکزی در سراسر جهان برای حمایت از کسب‌وکارها و خانوارها بیش از 9 تریلیون دلار بسته‌های حمایتی اقتصادی ارائه دادند که عمدتاً از طریق سیاست‌های پولی انبساطی تأمین شد.

این داده‌ها نشان‌دهنده شدت و گستردگی اقدامات پولی انبساطی در مقاطع بحرانی است و نشان می‌دهد که این سیاست‌ها تا چه حد می‌توانند بر رشد اقتصادی و بهبود وضعیت بازارهای مالی تأثیرگذار باشند.

مثال‌های بیشتر برای توضیح سیاست‌های پولی انبساطی

برای درک بهتر تأثیرات سیاست‌های پولی انبساطی، بهتر است مثال‌های خاص‌تر و ملموس‌تری از کشورهای مختلف بررسی کنیم:

مثال از ژاپن:
ژاپن از دهه 1990 میلادی با رکود اقتصادی طولانی‌مدت مواجه بود. بانک مرکزی ژاپن (BOJ) در تلاش برای تحریک رشد اقتصادی، نرخ بهره را به صفر رساند و حتی سیاست‌های خرید دارایی‌ها (QE) را اجرا کرد. با وجود این اقدامات، نرخ رشد اقتصادی ژاپن همچنان پایین باقی ماند و تورم نیز در این کشور در سطح بسیار پایین‌تری نسبت به سایر کشورهای صنعتی قرار گرفت. این مثال نشان‌دهنده محدودیت‌های Expansionary monetary policies است، به ویژه زمانی که اقتصاد تحت فشارهای ساختاری قرار دارد.

مثال از ترکیه:
ترکیه در سال‌های اخیر با بحران ارزی و تورم بالا مواجه بوده است. بانک مرکزی ترکیه برای مقابله با رکود اقتصادی و کاهش ارزش لیر ترکیه، به اجرای سیاست‌های پولی انبساطی پرداخت. در این شرایط، کاهش نرخ بهره به افزایش تورم و کاهش ارزش لیر منجر شد. این مثال نشان‌دهنده چالش‌های اجرای سیاست‌های انبساطی در کشورهای در حال توسعه با تورم بالا و ناپایداری‌های مالی است.

خلاصه مقاله

سیاست‌های پولی انبساطی، که شامل کاهش نرخ بهره و افزایش عرضه پول از طریق خرید اوراق قرضه و دارایی‌های دیگر است، به‌طور معمول در مواقع رکود اقتصادی و بحران‌های مالی به کار می‌روند. این سیاست‌ها هدف دارند تا نقدینگی را افزایش دهند، هزینه‌های استقراض را کاهش دهند و تقاضای کل را تحریک کنند.

این سیاست‌ها ممکن است باعث افزایش رشد اقتصادی، کاهش بیکاری و رشد بازارهای سهام شوند، اما در صورتی که به‌طور نادرست یا بیش از حد اجرا شوند، می‌توانند منجر به افزایش تورم، کاهش ارزش ارز و افزایش بدهی‌ها شوند. کشورها و بانک‌های مرکزی باید در زمان اعمال سیاست‌های پولی انبساطی مراقب پیامدهای بلندمدت این سیاست‌ها باشند.

سوالات متداول (FAQ)

1. سیاست‌های پولی انبساطی چیست؟ Expansionary monetary policies به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که بانک‌های مرکزی برای افزایش عرضه پول و کاهش نرخ بهره در زمان رکود اقتصادی یا بحران‌های مالی به‌کار می‌برند. این اقدامات معمولاً شامل خرید اوراق قرضه و کاهش نرخ بهره هستند.
2. Expansionary monetary policies چه تأثیری بر اقتصاد دارد؟ این سیاست‌ها می‌توانند به رشد اقتصادی کمک کنند، هزینه استقراض را کاهش دهند، بازارهای مالی را تقویت کنند و بیکاری را کاهش دهند. با این حال، اگر به‌درستی مدیریت نشوند، ممکن است منجر به تورم و کاهش ارزش ارز شوند.
3. آیا سیاست‌های پولی انبساطی برای همه کشورها مؤثر است؟ تأثیر Expansionary monetary policies بسته به شرایط اقتصادی و ساختار مالی هر کشور متفاوت است. برای مثال، در کشورهای توسعه‌یافته می‌تواند مؤثرتر باشد، اما در کشورهای در حال توسعه با تورم بالا، این سیاست‌ها ممکن است مشکلات جدیدی ایجاد کنند.
4. چگونه سیاست‌های پولی انبساطی می‌توانند باعث افزایش تورم شوند؟ زمانی که عرضه پول افزایش می‌یابد، ممکن است تقاضای کل به‌طور ناگهانی بالا رود و این می‌تواند باعث افزایش قیمت‌ها (تورم) شود. اگر بانک مرکزی نتواند این افزایش نقدینگی را به‌درستی مدیریت کند، ممکن است تورم افزایش یابد.
5. چه زمانی بانک‌های مرکزی از Expansionary monetary policies استفاده می‌کنند؟ بانک‌های مرکزی معمولاً از سیاست‌های پولی انبساطی در زمان رکود اقتصادی، بحران‌های مالی یا کاهش شدید تقاضا استفاده می‌کنند تا از طریق افزایش نقدینگی و کاهش نرخ بهره، رشد اقتصادی را تحریک کنند.

منابع:

stlouisfed – Expansionary and Contractionary Monetary Policy